فتح خرمشهر و آزمون عقلانیت

چکیده :تجربه تلخ پذیرش قطعنامه 598 باید این درس را به سکانداران نظام می داد. اما افسوس که پس از جنگ نه تنها برای بازگرداندن نظامی گری به پادگان ها تلاشی صورت نگرفت، که دست آنان در عرصة سیاست و اقتصاد گشوده تر نیز شد. در طی دو دهه اخیر، سپاه پاسداران که قرار بود با منش و روش خود سمبل انقلاب و ارزش های آن بماند، در عرصه سوداگری یکه تاز میدان شده و در فساد اقتصادی که زمیته ساز و شریک آن بوده و هست، غوطه ور گشته است. نتایج قابل انتشار تحقیق و تفحص مجلس درباره قاچاق کالا به کشور که بالغ بر میلیاردها دلار در سال می شود، نمونه کوچکی از آشفته بازاری است که به تعبیر رئیس جمهوری منتصب سپاه، توسط «برادران قاچاقچی» اداره می شود....

کلمه-سید کاظم قمی:

سوم خرداد، سالگرد پیروزی رزمندگان ایرانی در نبردشان برای بازپس گیری خرمشهر از قوای عراقی است. در چنین روزی اعلام شد که نام این شهر از «خونین شهر» که در طی دوران اسارت بر آن گذاشته بود، بار دیگر به «خرمشهر» بازگردانده شده، هر چند یه عللی که هنوز توسط مسئولان امر بازگو نشده، این شهر هنوز به خرمی و آبادانی که قبلا از آن بهره متد بود بازنگشته است.

بازپس گیری خرمشهر، حادثه ای بزرگ و نقطه عطف بیادماندنی در تاریخ جنگ بود که هم در عرصه سیاست داخلی و هم در عرصه سیاست خارجی ایران تأثیری بسزا گذاشت. در داخل، فتح خرمشهر، منبع عظیم نیروبخش و امیدزایی در میان مردم و رزمندگانی بود که تا آن روز گمان نمی کردند بتوانند با تکیه بر نیروی خود در مقابل دشمنی که سراپا مسلح و متکی به پول کشورهای عربی و سلاح کشورهای غربی بود، چنین پیروزی چشمگیری به دست آورد.

خرمشهر مهم ترین بخش اشغالی خاک ایران بود و با بازگیری آن، بخش های کمی در دست دشمن بعثی بافی مانده بود. از همین رو بود که زمینه برای مذاکرات پایان جنگ مهیا شد و با ابراز تمایل رژیم صدام به پایان جنگ، کشورهای عربی به میانجیگری پرداختند.

آنچه در گفتگوهای دیپلماتیک مطرح شد حاکی از اعلام آمادگی برای آتش یس فوری، عقب نشینی مرحله بندی شده و پرداخت غرامت برای خرابی های ناشی از جنگ بود. کشور در آستانه تصمیم تاریخی مهمی قرار داشت و در این رابطه دو دیدگاه مطرح بود: دیدگاه موافق پایان جنگ که زمان را برای جلوگیری از روند تضعیف بنیه اقتصادی کشور مناسب می دید و عمدتا توسط سیاستمداران مطرح می شد، و دیدگاهی که صدام را در اوج ضعف می دانست و گمان می کرد با فشار نظامی بیشتر، توده های ناراضی مردم عراق علیه دیکتاتوری او قیام خواهند کرد و ایران از تهدیدی بالقوه در همسایگی خود خلاصی خواهد یافت.

این دیدگاه بیشتر از سوی فرماندهان نظامی و بویژه فرماندهان سپاه پاسداران مطرح و با ارایه تحلیل ها و اخبار گوناگون تقویت می شد. متأسفانه با وجود تردید امام در مصلحت کشور و نظام در ادامه جنگ، اصرار صاحبان دیدگاه دوم در تصمیم گیری رهبری انقلاب غلبه کرد و جنگی نافرجام برای چند سال دیگر ادامه یافت؛ اشتباه استراتژیکی که باعث شد زمانی ایران به پای میز مذاکره برود که به هیچ وجه در موضع قدرتمندانه خود پس از فتح خرمشهر قرار نداشت.

در واکاوی آنچه باعث شد رهبری انقلاب جام زهر را بنوشد اما، نکته مهمی نهفته که بی توجهی به آن به تکرار همان خطای استراتژیک در دو دهه بعد از رحلت امام منجر شد. آن نکته این است که اساسا یکی از مهم ترین نقاط آسیب پذیری نظام های سیاسی، خلط قلمروهای تصمیم گیری و دخالت تصمیم گیرندگان یک قلمرو در قلمرو دیگری است که صلاحیتی برای آن ندارند.

سقوط آلمان هیتلری، بدفرجامی جنگ ویتنام، سرانجام شوم فرانسه در الجزایر و ده ها نمونه دیگر، مؤید این حقیقت است که زمانی که اراده نظامیان بر حوزه سیاست غالب می شود، اشتباهات فاحش، زیانبار و گاه جبران ناپذیر، گریبان کشور را می گیرد. نظامیان اگر در میدان جنگ هم جنگاوران خوبی باشند، در عرصه سیاست سیاستمداران خوبی نیستند.

آنها در میدان سیاست هم به دنبال نفوق کامل بر رقبای خود هستند و نمی فهمند که سیاست بازی صد و صفر نیست. سیاستمداران ورزیده می دانند که در سیاست، باید دیگران را هم سهیم کرد و تلاش هر کس نه برای حذف کامل دیگران، بلکه برای داشتن سهم بیشتر است. به همین دلیل است که امصای هیچ معاهده صلحی را بر عهده نظامیان نمی گذارند. سیاستمداران، برخلاف نظامیان، فرصت شناس هستند و بهترین زمان را برای مذاکره و توافق انتخاب می کنند.

تجربه تلخ پذیرش قطعنامه ۵۹۸ باید این درس را به سکانداران نظام می داد. اما افسوس که پس از جنگ نه تنها برای بازگرداندن نظامی گری به پادگان ها تلاشی صورت نگرفت، که دست آنان در عرصه سیاست و اقتصاد گشوده تر نیز شد. در طی دو دهه اخیر، سپاه پاسداران که قرار بود با منش و روش خود سمبل انقلاب و ارزش های آن بماند، در عرصه سوداگری یکه تاز میدان شده و در فساد اقتصادی که زمیته ساز و شریک آن بوده و هست، غوطه ور گشته است. نتایج قابل انتشار تحقیق و تفحص مجلس درباره قاچاق کالا به کشور که بالغ بر میلیاردها دلار در سال می شود، نمونه کوچکی از آشفته بازاری است که به تعبیر رئیس جمهوری منتصب سپاه، توسط «برادران قاچاقچی» اداره می شود.

در عرصه سیاست هم سپاه به ابزار سرکوب تبدیل شده و مداخلاتش در مهندسی انتخابات ها بقدری صریح و وقیح شده که علی مطهری را نیز وادار ساخت از تریبون مجلس به آن اعتراض کند. در حوزه سیاست خارجی نیز کسانی که آمده بودند دفاع از «حق مسلم» هسته ای ایران را نردبان قدرت خود قرار دهند، این روزها بار دیگر زمان نشناسی خود را به ظهور رسانده اند و در بدترین زمان ممکن به پای میز مذاکره رفته اند. صدالبته دور از انتظار نیست که این بار نیز شکست خود را پیروزی بخوانند و با کمک صدا و سیمای تحت کنترل خود و منابر و تریبون های گوش بفرمان، از همگان بخواهند تکرار حماسه سوم خردادی دیگر را بپذیرند و جشن ها بگیرند و آذین ها ببندند؛ سوم خردادی که برای خیل جنگ ندیده ها مدال افتخار و توجیهی در بسط سلطه خود بر منابع و منافع کشور در پی داشته باشد.

آیا زمان آن رسیده که نظامیان برای یک بار هم که شده از گذشته درس بگیرند و زمان شناس شوند و درک کنند زمان آشتی با مردم خودشان فرارسیده و دیگر نمی توان با تکیه بر دلارهای نفتی و ده تا پانزده درصد هوادار نیم بند کشور را اداره کرد؟ آیا فهم چنین واقعیت هایی را می توان از نظامیانی که لباس سیاستمداران بر تن کرده اند توقع داشت؟ برای پاسخ این سؤال باید در انتظار حوادث آینده نشست.